“GAZZA LÀ AI?”

Quan tòa Harman từng hỏi tại một phiên tòa High Court ở Anh, vào tháng 9/1990: "Gazza là ai?". Luật sư của Gascoigne - Michael Silverleaf trả lời: "Paul Gascoigne là một ngôi sao rất nổi tiếng, và biệt danh Gazza của anh đã được đăng ký độc quyền". 

Tòa hỏi tiếp: "Ngôi sao nổi tiếng ư? Anh ta chơi bóng đá hay bóng bầu dục"? Silverleaf: "Bóng đá. Gazza là ngôi sao của CLB Tottenham Hotspur. Anh vừa tham dự World Cup 1990. Với những gì đã thể hiện ở World Cup, anh ta hiện đang nổi tiếng trên khắp nước Anh". 

Tòa lại hỏi luật sư Silverleaf: "Ông Gascoigne này có được biết đến trên khắp nước Anh suốt trăm năm qua không? Trước khi xuất hiện cầu thủ Gazza nào đấy, công chúng tại Anh chẳng lẽ không biết vở nhạc hài kịch La Gazza Ladra? Cầu thủ Gascoigne nọ liệu có được công chúng biết đến suốt từ năm 1815 như Công tước xứ Wellington?"...

Đấy là nội dung chính của một vụ kiện vi phạm bản quyền mà phe Gascoigne thất bại, ngay trong thời điểm đáng gọi là rực rỡ nhất trong sự nghiệp bóng đá của ngôi sao kỳ lạ này. Hồi ấy, nhà xuất bản Penguin Books phát hành một cuốn sách của Robin McGibbon, viết về Gascoigne với tựa đề "Gazza", mà theo luật sư Silverleaf là vi phạm bản quyền vì chưa được ngôi sao Paul Gascoigne đồng ý.

Gascoigne đúng là không nổi tiếng hơn, không được biết đến nhiều hơn "Ngài Công tước Thép" huyền thoại trên xứ sở Sương mù. Dân Anh, qua bao thế hệ, cũng đều thuộc lòng vở "La Gazza Ladra". Nhưng nếu những cái tên ấy được lặp lại ở đâu đó, cũng chẳng ai có thể đòi hỏi tiền bản quyền. 

Nỗ lực cuối cùng của luật sư Silverleaf tại phiên tòa: "Thưa tòa, tôi nghĩ rằng Gascoigne có thể nổi tiếng hơn Công tước xứ Wellington. Biệt danh “Gazza” có thể nổi tiếng hơn vở kịch nọ. Vả lại, nói về bản quyền thì quá rõ ràng, mỗi thời mỗi khác". Vụ kiện kết thúc ngay sau đó, khi quan tòa kết luận đanh thép: "Đúng là mỗi thời mỗi khác. Nhưng tiếc thay, pháp luật lại chưa thay đổi"!

NỖI THIỆT THÒI CỦA “KẺ HÁM TIỀN”

Đấy chỉ là một trong rất nhiều chi tiết nói lên cuộc đời và sự nghiệp đầy bi kịch của Paul Gascoigne - một ngôi sao kỳ lạ trong làng bóng Anh. Cách đây 7 năm, khi Wayne Rooney ký hợp đồng độc quyền với nhà xuất bản HarperCollins, anh được trả trước 5 triệu bảng, chưa kể những lợi nhuận phát sinh từ việc HarperCollins độc quyền xuất bản (trong 12 năm) 5 cuốn sách về ngôi sao này. 

Mấy ai lưu ý: thất bại trong việc đòi bản quyền của Gascoigne hồi năm 1990 đã làm dấy lên một sự phản đối, bàn tán, gây áp lực, để rồi nước Anh phải sửa luật và những ngôi sao thuộc thế hệ sau Gascoigne như Rooney, Michael Owen hoặc David Beckham đều hưởng lợi.

Chỉ vì đi trước những Beckham hoặc Rooney vài năm, mà Paul Gascoigne thua thiệt hẳn trong lĩnh vực tài chính. Cũng có thể xem cái thời của Gascoigne là giai đoạn "tranh tối, tranh sáng", mọi thứ liên quan đến khái niệm bóng đá hiện đại đều còn mờ mịt. 

Phán quyết Bosman xuất hiện vào năm 1995, khi Gascoigne đã 28 tuổi. Premiership ra đời vào năm 1992, tức đã hơn 2 năm sau khi Gascoigne tỏa sáng ở World Cup 1990. VCK World Cup trong thời Gascoigne chỉ mới có 24 đội, còn VCK EURO chỉ có 8 đội. UEFA cũng biến cúp C1 châu  u thành Champions League trong giai đoạn ấy. 

Khi Gascoigne "nổi tiếng khắp nước Anh" như sự khẳng định của luật sư Silverleaf, nguồn thu cho giải VĐQG trên xứ sở Sương mù chỉ đáng gọi là tiền lẻ so với giá bản quyền "điên rồ" trong thời buổi này. Tottenham hoặc các đội mạnh khác ở Anh đều chưa biết cách hốt bạc qua những chuyến lưu diễn ở châu Á như hiện nay. 

Thế nên, chẳng có gì lạ khi biết mong ước của Gascoigne ở thời điểm anh đã tỏa sáng trên sân cỏ World Cup chỉ là "có 1 triệu USD". Hồi Gascoigne làm nên một hiện tượng ở Newcastle và nhảy sang Tottenham với giá chuyển nhượng kỷ lục trong làng báo Anh, giới hâm mộ Newcastle điên tiết gọi đấy là "kẻ hám tiền", dù mức lương của Gascoigne chỉ là 2.500 bảng/tuần, không bằng một ván bài "thư giãn" của loại ngôi sao đàn em như Michael Owen, hoặc một chầu đi bar của các cầu thủ tầm thường tại Premiership hiện thời. 

Tất nhiên, ở thời điểm 20 năm trước, người ta vẫn xem Gascoigne là loại ngôi sao giàu có, nhưng đấy rõ ràng chỉ là cái nhìn mang tính ước lệ, tương đối. Số tiền kiếm được từ tài năng bóng đá của Gascoigne không đảm bảo cho anh một cuộc sống mãi mãi sung túc, càng không đủ để đầu tư cho "tiền đẻ ra tiền" như Beckham hoặc Owen.

Hậu quả là bây giờ, ở tuổi tứ tuần, Gascoigne chỉ còn là một gã trung niên nghèo khó. Anh đã nghĩ rằng mình không thắng nổi tử thần trong lần nhập viện gần đây nhất, do hậu quả của hàng chục năm nghiện rượu. Thật ra, Gascoigne đã được điều trị thành công, vừa xuất viện và vui mừng gặp lại người thân, cùng những lời hứa sẽ chiến đấu đến cùng với chứng nghiện rượu. 

Nhưng trên thực tế, bạn bè phải "hùn tiền" để đóng cho Gascoigne khoản viện phí 6.000 bảng/tuần. Cách đây không lâu, khi Gascoigne không trả nổi các khoản thuế cộng dồn trong 2 năm, anh cũng chỉ thoát được tình trạng phá sản nhờ bạn bè góp tiền trả hộ.

Tương lai của ngôi sao Paul Gascoigne hoàn toàn bất định. Trớ trêu ở chỗ: anh thiệt thòi vì tỏa sáng sớm hơn vài năm so với loại ngôi sao bóng đá trong thời kỳ "thương mai hóa", nhưng anh cũng đâu có "cổ lỗ sĩ" như kiểu Bobby Charlton hoặc George Best ngày xưa. 

CỦA HIẾM TRONG LÀNG BÓNG ANH

Xét về chuyên môn thì thời Gascoigne thi đấu, sân cỏ quốc tế đã có đầy ắp loại siêu sao trong kỷ nguyên hiện đại như Van Basten, Gullit, Matthaeus, Weah, Klinsmann, Cantona... Riêng ở quê hương bóng đá, Gascoigne vượt trội so với tất cả. Anh làm nên một Gazza-mania, khái niệm mà sau đó không lâu đã được lặp lại với "người ngoài hành tinh", Ronaldo-mania. 

Gascoigne được xem là mẫu "nghệ sỹ" hiếm hoi, cũng là "nghệ sỹ" cuối cùng mà bóng đá Anh sản sinh được. Tại EURO 1996, khi Gascoigne ghi bàn ấn định chiến thắng 2-0 cho đội tuyển Anh vào lưới Scotland, pha bóng đẹp và đậm chất kỹ thuật cũng như sáng tạo đến nỗi giới cầm bút trên quê hương bóng đá đành phải dùng những mỹ từ để mô tả và ca ngợi, vì không biết phải gọi đấy là... quả gì. 

Cách ghi bàn của Gascoigne hiếm hoi đến nỗi nó chưa được định nghĩa trong từ điển bóng đá của dân Anh, và gây tranh luận trên cả tạp chí World Soccer nổi tiếng. Cần lưu ý: người Anh nghĩ ra môn bóng đá, và dù cầu thủ Anh trên bình diện chung không được xuất sắc như cầu thủ Latin về các kỹ thuật "ngả bàn đèn", "bắt volley", lừa bóng qua chân đối phương..., thì hầu hết các kỹ thuật cũng như thuật ngữ bóng đá đều được dân Anh đặt tên.

Gascoigne thi đấu hăng say như đấy chỉ là trò chơi. Anh có thể đột ngột đưa ra những cách xử lý tình huống quái lạ, bất ngờ nhất, vào bất cứ lúc nào. Anh thường làm cho hậu vệ đối phương nổi khùng vì những pha lừa bóng qua giữa hai chân, nhưng thỉnh thoảng lại làm cho những hậu vệ "chém đinh chặt sắt" phải phì cười vì cách xử lý tình huống ngộ nghĩnh. Tính hài hước của Gascoigne trên sân cỏ không thua gì các diễn viên hài kịch trên sân khấu. Ngôi sao quốc tế như vậy đã hiếm, ngôi sao trong làng bóng Anh như thế lại càng hiếm hoi.