Southgate gia nhập ĐT Anh vào năm 2013 với tư cách là HLV trưởng đội U21. Trước đó, kinh nghiệm duy nhất của ông là 3 năm dẫn dắt Middlesbrough, từ năm 2006 đến 2009. Trong thời gian tại vị ở U21 Anh, thành tích tốt nhất mà Southgate làm được là chức vô địch Toulon Tournament - một giải đấu giao hữu - vào năm 2016 được tổ chức tại Pháp. 

Dù vậy, nó cũng được xem như một bước ngoặt trong sự nghiệp cầm quân của Southgate. Tháng 9/2016, nhà cầm quân 53 tuổi được LĐBĐ Anh (FA) giao nhiệm vụ tạm quyền phụ trách ĐTQG sau khi Sam Allardyce từ chức. Đó là thời điểm bầu không khí u ám bao trùm Tam sư do đội tuyển mới trải qua kỳ EURO thảm họa, với việc bị Iceland loại ê chề 1-2 ngay ở vòng 1/8. 

Nhìn chung, việc ngồi vào "ghế nóng" tại tuyển Anh lúc bấy giờ trở thành một thách thức cực đại, đặc biệt khi niềm tin của người hâm mộ đã chạm đáy. Tuy nhiên, Southgate đã dũng cảm bước lên, và FA cũng nhấn mạnh họ đã có một kế hoạch dài hạn. Tháng 11/2016, Southgate chính thức được bổ nhiệm làm HLV trưởng ĐT Anh.

Rõ ràng, Southgate đã quá bản lĩnh và gan dạ khi nhận trách nhiệm xây dựng lại một tuyển Anh mục nát và chia rẽ, đặc biệt sau hai thất bại tủi hổ ở World Cup 2014 và EURO 2016. Theo thời gian, Southgate đã từng bước vực dậy tuyển Anh, biến Tam sư thành một kẻ thách thức thực sự tại các giải đấu lớn, bắt đầu từ World Cup 2018.

Tại giải đấu ở Nga, tuyển Anh đã vượt qua vòng bảng với vị trí thứ nhì sau Bỉ. Kế đến, họ lần lượt vượt ải Colombia và Thụy Điển để góp mặt ở vòng bán kết. Tại đây, Tam sư đã thua ngược trước một Croatia bản lĩnh hơn. Sau đó, họ thua tiếp Bỉ ở trận tranh hạng Ba để cán đích thứ 4 thế giới. Kết quả không như mong đợi, song đó là khởi đầu cho một tuyển Anh ngày càng xuất sắc hơn qua từng năm.

Tại EURO 2021, tuyển Anh dưới sự dẫn dắt của Southgate đã lầm lũi tiến vào chung kết sau khi lần lượt vượt qua Đức, Ukraine và Đan Mạch. Đáng tiếc, trong trận đấu cuối cùng gặp Italia, Tam sư đã thúc thủ 2-3 trên loạt sút luân lưu sau khi hòa đối thủ 1-1 ở thời gian thi đấu chính phụ. Đó là kỳ EURO mà cái tên Southgate đã được nhắc đến rất nhiều, bởi ông đã tung 3 cầu thủ Marcus Rashford, Jadon Sancho và Bukayo Saka vào sân song tất cả đều đá hỏng phạt đền.

Tại World Cup 2022, tuyển Anh với nền tảng là những ngôi sao trẻ đã được thử lửa ở EURO 2021 tiếp tục trở thành kẻ thách thức. Tam sư của Southgate dễ dàng vượt qua vòng bảng, đánh bại Senegal ở vòng 1/8 trước khi đụng Pháp tại tứ kết. Ở một trận đấu căng thẳng, Anh đã thua Pháp sát nút 1-2 để sờm dừng bước. Dù vậy, tất cả vẫn đầy hứa hẹn với Tam sư, trong đó mục tiêu là hướng đến EURO 2024.

Và tại kỳ EURO này, tuyển Anh dù thi đấu chật vật nhưng một lần nữa vào đến trận chung kết. Southgate trở thành HLV đầu tiên trong lịch sử bóng đá Anh đạt được chiến tích này. Thật đáng tiếc, Tam sư đã bại 1-2 trước một Tây Ban Nha quá xuất sắc để tiếp tục đứng thứ hai chung cuộc. Một nỗi đau quá lớn với người Anh bởi họ một lần nữa gục ngã trước cổng thiên đường. 

Nhìn theo hướng tích cực, không ai có thể phủ nhận công lao to lớn của Southgate. HLV này đã dũng cảm nhận dẫn dắt đội tuyển vào thời điểm bi đát nhất rồi xây dựng, phát triển và biến tất cả thành một tập thể gắn kết với sức mạnh to lớn. Trước khi Southgate hiện diện, Tam sư không được đánh giá cao ở các giải đấu như EURO hay World Cup, nhưng mọi chuyện đã đảo chiều. Nói cách khác, Southgate đã thay đổi diện mạo của bóng đá Anh.

Tuy nhiên, ở hướng ngược lại, Southgate cũng bị coi là điểm yếu của tuyển Anh. Nhà cầm quân 53 tuổi bảo thủ và hướng Tam sư đi theo trường phái bóng đá thực dụng, xấu xí, với đích đến cuối cùng là chinh phục danh hiệu. Southgate đã bị công kích rất nhiều vì cách tiếp cận này, và EURO 2024 trở thành đỉnh điểm của sự chỉ trích dẫu cho tuyển Anh tiến sâu.

Dưới bàn tay của Southgate, Tam sư trình diễn thứ bóng đá tẻ nhạt đến mức buồn ngủ bất chấp sở hữu một đội hình cực mạnh. Harry Kane, Phil Foden và Jude Bellingham được xem là những cầu thủ xuất sắc nhất lần lượt ở Bundesliga, Premier League và La Liga. Ngoài ra, những cái tên như Bukayo Saka, Declan Rice, Cole Palmer, Ollie Watkins hay Anthony Gordon cũng đã trải qua một mùa giải phi thường. Anh rõ ràng sở hữu hỏa lực vượt trội tại EURO 2024 nhưng đã không tận dụng tối đa lợi thế.

Về lý thuyết, tuyển Anh hoàn toàn có thể trình diễn thứ bóng đá tấn công đẹp mắt như các trận đấu tại Premier League. Dù vậy, Southgate từ chối phong cách này để theo đuổi lối đá "ăn chắc mặc bền". Hành trình không tồi song kết quả vẫn chỉ là con số 0 tròn trình khi tuyển Anh vẫn nối dài cơn khát danh hiệu từ năm 1966. 

Tựu trung lại, Southgate đã có công lao không nhỏ và xứng đáng được ghi danh vào lịch sử bóng đá Anh. Tuy nhiên, ông không phải người phù hợp để thực hiện bước cuối cùng: đưa Tam sư bước lên ngai vàng. Sự ra đi của Southgate là không thể tránh khỏi, và nó tốt cho cả đôi bên.