Có một ấn tượng khó phai đối với giới hâm mộ bóng đá Việt Nam. Đó là cách chơi 5-3-2 vừa nêu. Lần đầu tiên kể từ khi tái hội nhập bóng đá quốc tế, đội tuyển Việt Nam đã vào đến chung kết SEA Games (1995) với cách vận hành sơ đồ 5-3-2 như vậy.
Rõ ràng, sơ đồ 3-5-2/5-3-2 đã có từ rất lâu, và khi giới bóng đá Anh định nghĩa sơ đồ chiến thuật của M.U dưới thời Louis van Gaal là 3-5-2 thì đấy là một sai lầm.
Như đã nêu trên, biến thể của 3-5-2 là 5-3-2, với khác biệt chủ yếu là sự di chuyển của tiền vệ/hậu vệ cánh. Cách chơi mà HLV Louis van Gaal áp dụng với đội tuyển Hà Lan tại World Cup 2014 cũng như CLB M.U trong mùa bóng này tuy cũng có 5 tiền vệ, nhưng khác biệt hẳn. Về mặt sơ đồ, đấy là 3-4-1-2 và sơ đồ này được phát triển từ sơ đồ 3-4-3, “đặc sản” của Calcio vốn chỉ có từ cuối thập niên 1990.
Một cách chính xác, HLV Alberto Zaccheroni là cha đẻ của cách chơi 3-4-3, khi ông dẫn dắt Udinese. Trong mùa bóng 1996/97, Udinese chơi 4-4-2, gặp Juventus khi ấy là đội ĐKVĐ Champions League và là đội bóng số 1 ở Serie A. Một hậu vệ Udinese bị đuổi ngay từ đầu trận.
Thông thường, người ta phải rút bớt 1 tiền đạo để đưa hậu vệ khác vào sân và đội hình trở thành 4-4-1 trong hoàn cảnh như vậy. Mặc kệ, Zaccheroni bảo 3 hậu vệ còn lại tiếp tục cáng đáng nhiệm vụ của 4 hậu vệ. Coi như Udinese chơi với sơ đồ 3-4-2. Lạ thay, không chỉ giữ vững khung thành, họ còn đè bẹp ông lớn Juventus với tỷ số 3-0!
Đến trận kế tiếp, khi có đủ người, Zaccheroni suy nghĩ: tại sao phải thay đổi một hàng thủ 3 người khi đang thành công? Coi như “dư” một cầu thủ, ông đưa luôn vào hàng tiền đạo. Udinese lại thắng đối thủ mạnh Parma. Sơ đồ 3-4-3 xuất hiện và gây tiếng vang từ đó. Zaccheroni trở nên nổi tiếng, về sau được mời sang AC Milan.
Cũng kể từ đó, ngày càng có nhiều đội bóng chơi theo sơ đồ 3-4-3, nhưng thay vì dùng 3 tiền đạo thì người ta dùng 1 cầu thủ “số 10” đứng sau cặp tiền đạo, sơ đồ trở thành 3-4-1-2. Do cầu thủ số 10 hoạt động ở khoảng giữa của hàng hậu vệ và tiền vệ đối phương nên đối phương rất khó đối phó. Trung vệ dâng cao để kèm “số 10 đối phương” thì coi như mở cửa hàng thủ. Tiền vệ giữa lùi sâu để đối phó thì thiếu người ở khu giữa sân, chưa kể anh ta không thể chạy theo “cầu thủ số 10” vốn luôn di chuyển tự do.
Mấu chốt trong cách chơi 3-4-1-2 là ở chỗ ấy. Rõ ràng, cách bài binh bố trận và vận hành sơ đồ này khác hẳn với cách vận hành của sơ đồ 3-5-2/5-3-2.
Nhạt nhòa “mốt mới”
Trước khi mùa bóng khai diễn, tờ báo Anh The Observer có bài viết về 11 điều đáng chờ xem tại Premier League. Điều đầu tiên được nhắc đến là sơ đồ chiến thuật 3-5-2, có thể sẽ thịnh hành như một “mốt” mới trên sân cỏ Anh, giống như hiện tượng nhiều đội đồng loạt rập khuôn cách chơi 4-3-3 của Jose Mourinho tại Chelsea trước đây.
Lý do: Hull và Liverpool đã chơi 3-5-2 ở mùa trước và đấy đều là các đội thành công. Bây giờ lại có M.U của Louis van Gaal, Southampton của Ronald Koeman, West Brom của Alan Irvine và QPR của Harry Redknapp. Đấy là các đội mà giới quan sát dự báo rằng sẽ chơi theo sơ đồ 3-5-2. Thực tế ra sao?
Trong số 30 trận đã đấu thì ngoài M.U, chỉ có 2 đội khác từng ra sân với hàng thủ gồm 3 hậu vệ, đó là QPR và Hull. QPR thua tan nát 0-4 trước Tottenham (0-3 sau 37 phút), và thua Hull 0-1 ngay tại sân nhà. Đến trận thứ 3, QPR chuyển sang sơ đồ 4-4-1-1 và ngay lập tức tìm được trận thắng đầu tiên, 1-0 trước Sunderland. Hull luôn ra sân với 3 hậu vệ, nhưng có chút khác biệt. Họ chơi 3-5-2 ở trận thua Aston Villa 1-2 và trận hòa Stoke 1-1 tại sân nhà. Còn khi gặp QPR, Hull dùng sơ đồ 3-4-2-1 và thắng trên sân đối phương.
Dĩ nhiên, M.U khác hẳn Hull và QPR ở chỗ tuy cũng dùng 3 trung vệ nhưng họ chơi theo sơ đồ 3-4-1-2. Nhưng kết quả thì không khác mấy. Đội bóng của Louis van Gaal chỉ mới lấy được 2 điểm từ 3 vòng đấu đầu tiên.
Có thể kết luận rằng cách phòng ngự bằng 3 hậu vệ (trái ngược hẳn với truyền thống của bóng đá Anh) đã thất bại bước đầu ở Premier League? Tùy bạn. Nhưng cần lưu ý 2 điều.
Thứ nhất, sơ đồ 3-5-2 thất bại một cách rõ ràng hơn so với các sơ đồ 3-4-1-2 hoặc 3-4-2-1. Thứ hai, đấy không hẳn là sự sụp đổ. Tổng cộng, M.U, QPR và Hull đã có 8 lần ra sân với hàng phòng ngự gồm 3 hậu vệ. Chỉ có 3 trong 8 trận ấy, họ thủng lưới nhiều hơn 1 bàn (các trận M.U thua Swansea 1-2, Hull thua Aston Villa 1-2 và QPR thua Tottenham 0-4).
