Sau một thời gian dài bị đánh giá như một “tiểu quốc” trong làng bóng đá châu Âu, ĐT Hà Lan bất ngờ xuất hiện và gây tiếng vang tại World Cup 1974. Họ lọt vào trận chung kết giải ấy, rồi lại vào chung kết lần nữa ở kỳ World Cup tiếp theo và ngay lập tức được xem là đội tuyển số 1 trong số các đội chưa từng vô địch World Cup.
Nguyên nhân? Tuyệt đại đa số những ai quan tâm sẽ thốt ra ngay: Johan Cruyff! Tất nhiên, Cruyff hay bất cứ tượng đài vĩ đại nào khác đều không bao giờ “là tất cả”, trong môn bóng đá vốn luôn có tính đồng đội rất cao. Nhưng Cruyff là đầu tàu, là trung tâm, là hạt nhân của tất cả những gì tốt đẹp nhất mà thế giới từng biết về ĐT Hà Lan giữa thập niên 1970.
Thêm những Johan Neeskens, Rob Rensenbrink, Ruud Krol xung quanh, và với bộ óc bóng đá siêu phàm của HLV Rinus Michels, ĐT Hà Lan thuở ấy làm cả thế giới kinh ngạc với một cách chơi mới mẻ, sáng tạo, chưa từng thấy trong đẳng cấp cao. “Totaal Voetbal”, tạm dịch là “bóng đá tổng hợp”, chính là lối chơi huyền thoại ấy.
Nhưng lối đá tiên tiến ấy lập tức trở nên... bình thường. Bây giờ, ngay trong các nền bóng đá bét nhất thế giới, người ta cũng biết hậu vệ có thể tấn công, tiền đạo có thể phòng ngự, hậu vệ và tiền vệ có thể hoán chuyển vị trí cho nhau. Bóng đá không hề có luật sở hữu bản quyền, theo nghĩa bạn không được phép bắt chước lối chơi mà đội khác đã thể hiện!
Đến EURO 1988, ĐT Hà Lan mới lại nổi đình nổi đám, với chức vô địch đầu tiên và duy nhất cho tới nay. Tất nhiên, nguyên nhân chẳng còn liên quan gì với khái niệm “bóng đá tổng hợp” nữa. Vì các thay đổi chính trị, xã hội, “những chàng trai Paramaribo” xuất hiện đồng loạt trên sân cỏ Hà Lan.
Đấy là những di dân từ thuộc địa cũ Surinam, hoặc con cháu của họ. Từ Ruud Gullit, Frank Rijkaard đến Edgar Davids, Patrick Kluivert, Clarence Seedorf, bóng đá Hà Lan trong kỷ nguyên hiện đại bắt đầu có thêm cả chất thép lẫn kỹ thuật điêu luyện để bổ sung vào phẩm chất sáng tạo và nghệ thuật vốn có.
Nhưng vì sao bóng đá Hà Lan giờ lại thoái trào lần nữa? 40 năm trước, nguyên nhân là vì cách chơi trở nên quen thuộc, đối phương không chỉ hiểu rõ mà còn chơi được như thế, thậm chí tốt hơn. Giờ cũng... tương tự, dù không phải là nguyên nhân cụ thể như vậy.
Trong cái thời kỳ “thế giới đại đồng” này, người ta cứ phải đoán xem một ngôi sao mới nào đấy rút cuộc sẽ khoác áo Hà Lan hay Bờ Biển Ngà, Đức hay Ghana, Brazil hay Tây Ban Nha. Vốn quý mà các ngôi sao gốc Surinam đem đến rút cuộc cũng đã trở nên vô nghĩa, trong cái thời buổi mà quốc tịch chẳng bao giờ là vấn đề nữa.
Với dân số 16,8 triệu người, Hà Lan có một thị trường khiêm tốn. Bản quyền giải Eredivisie của nền bóng đá nổi tiếng này không bao giờ sánh được với giải VĐQG của các nước đông dân hơn, từ đó dẫn đến sự thua sút thấy rõ về tài chính - yếu tố quan trọng bậc nhất trong thời buổi này.
Đã vậy, phán quyết Bosman ra đời năm 1995 còn gián tiếp làm các CLB hàng đầu Hà Lan như Ajax Amsterdam, PSV Eindhoven, Feyenoord trở nên thoi thóp. Có đào tạo được tài năng trẻ xuất chúng, như đã từng làm suốt bao nhiêu năm, họ cũng đành bán ngôi sao trẻ với giá như bèo, nếu không muốn chứng kiến cầu thủ của họ tự do ra đi.
Thà mua lại cầu thủ từ nơi khác, với giá chuyển nhượng và đẳng cấp chuyên môn đều thấp hơn. Ít ra, các CLB còn tránh được nguy cơ phá sản, dù không còn khả năng tranh ngôi vô địch châu Âu. Cứ thế, bóng đá Hà Lan đã xuống cấp dần suốt 20 năm. Những gì xuất hiện gần đây chỉ là hậu quả tất yếu, không có gì lạ.
